"Ελλάδα" 1816 ~ Μάθε και εσύ πώς ήταν η επίσημη ονομασία της πόλης που ζεις πριν από 200 χρόνια!

Αφορμή για να ξεκινήσω την έρευνα για το συγκεκριμένο άρθρο στάθηκε η ανάγνωση στην Wikipedia του λήμματος Αλόννησος. Εκεί αναφέρονται τα εξής θαυμαστά: "Το όνομα Αλόννησος δόθηκε επί Όθωνα, το 1838, με πρόταση του τότε Υπουργείου Εσωτερικών σε αντικατάσταση του προηγουμένου ονόματος Λιαδρόμια ή Ηλιοδρόμια, όπως αναφέρεται στη Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1828. Από μετέπειτα έρευνα αυτό διαπιστώθηκε ως λάθος δεδομένου ότι κατά την αρχαιότητα ήταν άλλη η Αλόννησος (μάλλον πρόκειται για το νησί που σήμερα ονομάζεται Άγιος Ευστράτιος). Παρά ταύτα αυτό δεν άλλαξε και το όνομα παραμένει ως έχει για τη συγκεκριμένη νήσο, όπου κατά τους αρχαίους Έλληνες λέγονταν "Ίκος"."

Γνώριζα ότι μετά την επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση άλλαξαν ένα σωρό τοπωνύμια προς το
ελληνικότερον ή το αρχαιοπρεπέστερον, αλλά δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσαν να έχουν συμβεί τέτοιες χοντράδες, τις οποίες οι ντόπιοι φαίνεται ότι δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα!

Ας μεταφερθούμε λοιπόν στο μακρινό 1816. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ακόμα ισχυρή και κατέχει όλα τα Βαλκάνια, την Μικρά Ασία και μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής. 200 χρόνια πριν λοιπόν, ας μην το κρύβουμε άλλο, ΔΕΝ υπήρχαν πουθενά ονομασίες και τίτλοι όπως Ελλάδα, ούτε Ελλάς, ούτε Έλληνες φυσικά. Το επίθετο Έλληνας χρησιμοποιήτο για να περιγράψει τους αρχαίους κατοίκους της νότιας Βαλκανικής. Οι κάτοικοι της περιοχής το έτος 1816 διαχώριζαν εαυτούς πρωτίστως βάσει θρησκεύματος (χριστιανοί ή μουσουλμάνοι) και κατόπιν βάσει γλώσσας και καταγωγής. Έθνη δεν υπήρχαν, φτιάχτηκαν λίγο αργότερα μαζί με τον εθνικισμό και λοιπούς φανατισμούς. Έτσι, οι κάτοικοι του Μοριά (δεν υπήρχε το όνομα Πελοπόννησος τότε) αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμιοί. Δηλαδή συνέχιζαν να φέρουν την ιδιότητά τους προ της κατάκτησης από τους Οθωμανούς, εκείνης του κατοίκου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (επίσης η λέξη Βυζάντιο δεν υπήρξε ποτέ, την έφτιαξαν οι μελετητές για να ξεχωρίζουν το κράτος του Ιούλιου Καίσαρα από αυτό του Ιουστινιανού και των Παλαιολόγων). Αυτός είναι ο λόγος που ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι χαρακτηρίζουν τους Έλληνες υπηκόους τους ως Rum (=Ρώμη, Ρωμαίος). Γράφει η τούρκικη wikipedia: İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi (Yunanca: Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον Κωνσταντινουπόλεως, Oikoumenikòn Patriarcheîon Konstantinoupóleos).

Οι ίδιοι οι Πόντιοι, από τους τελευταίους που ξεριζωμένοι ενσωματώθηκαν στο Ελλαδικό κράτος, αποκαλούν την χώρα τους και την Κωνσταντινούπολη Ρωμανία και την γλώσσα τους ρωμέικα. Άλλωστε κοινή είναι η ρίζα με την λέξη Ρούμελη (Rumeli), δηλαδή η χώρα των χριστιανών που μιλούσαν ρωμέικα (Rum). Η σημερινή νότια Ελλάδα ονομαζόταν Βιλαέτι της Ρούμελης, επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την απελευθέρωση συνέχισε να λέγεται Ρούμελη η περιοχή νοτίως της Θεσσαλίας και βόρεια από τον Μοριά. Η Στερεά Ελλάδα με άλλα λόγια, είναι μια ονομασία που εφηύραν πολύ αργότερα κάποιοι σαν τον Όθωνα!!! Τα επίθετα Ρουμελιώτης και Μωραΐτης προϋπήρχαν των ονομασιών "Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησος" και στέκουν ως αδιάψευστοι σιωπηλοί μάρτυρες μιας ιστορίας που έχει αποδοθεί διαφορετικά από ότι πραγματικά είναι.

Παρακάτω θα εξετάσουμε τα επίσημα τοπωνύμια του "ελλαδικού χώρου" εν έτει 1816, δηλαδή της Ρούμελης, ως επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θα δείτε ότι θα αποδειχθεί μια πολύ χρήσιμη γνώση και πληροφορία που προωθεί την εθνική μας αυτογνωσία.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ:

ΛΑΡΙΣΑ: Yeni-şehir i-Fenari         (Γενί Σεχίρ ι Φενάρι)

ΕΛΑΣΣΟΝΑ: Alasonya                  (Αλασόνια)

ΦΑΡΣΑΛΑ: Çatalca                        (Τσατάλτζα)

ΤΥΡΝΑΒΟΣ: Tirnovo (ΑΚΑΝΘΙΝΟΣ ΤΟΠΟΣ) Tyrnavos (Greek: Τύρναβος, from the Slavic Tirnovo, a "thorny place"). Για τον Τύρναβο, πάλι, δεν υπάρχει αμφιβολία, το τοπωνύμιο είναι σλαβικό, από το Trnovo που σημαίνει «τόπος με αγκαθόβατους» -ίδια ρίζα στο βουλγαρικό Τίρνοβο και στη σλοβάκικη Τρνάβα.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ: Kardiça Η Καρδίτσα ωστόσο είναι πιο μπερδεμένη υπόθεση, μια και έχουν διατυπωθεί απόψεις για προέλευση από κάποια *Καρυδίτσα (από την καρυδιά) ή από κάποια υποθετική Παναγιά Καρυδίτισσα (η τροπή σε -ίτσα υπάρχει στην Παλαιοκαστρίτσα που ήταν Παλαιοκαστρίτισσα). Η τρίτη εκδοχή που παραθέτει ο Συμεωνίδης (χωρίς να αναφέρει ποιαν προτιμά) είναι ολοφάνερα η πιθανότερη, κατά τη γνώμη μου: από το σλάβικο γκραντ (πόλη, κάστρο) ή μάλλον από το υποκοριστικό του, Γκαρντίτσι, μέσω ενός αμάρτυρου «Καρδίτσι.

ΒΟΛΟΣ: Golos.     Για τον Βόλο, ή Γόλο όπως ήταν η ονομασία του παλιότερα, ο Χατζιδάκις είχε προτείνει το σλαβ. golo, «γυμνός, άδενδρος», που το προτιμά ο Συμεωνίδης. Ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το τοπωνύμιο Γόλος προέρχεται από το τουρκικό Yolkaz (από το Ιωλκός) -αλλά υπήρξε τέτοιο τουρκικό τοπωνύμιο; Έχει προταθεί επίσης το βόλος = αλιευτικό δίχτυ και κατ΄επέκταση ο τόπος ο κατάλληλος για να ρίξεις δίχτυα, αλλά αυτό δεν εξηγεί τον τύπο «Γόλος» που μαρτυρείται από τα 1333. Υπάρχει φυσικά και η (αστήρικτη) συσχέτιση με τον σβώλο του χώματος, εξαιτίας της οποίας σε παλιές εφημερίδες θα δείτε να γράφεται «Βώλος». According to a Byzantine historian of the 14th century, Volos was known as "Golos" (Greek: "Γόλος"). The most widely accepted theory for the derivation of the city's name suggests that Volos is a corruption of the Mycenaean Iolkos, which had become distorted through the ages to become "Golkos", later "Golos", and subsequently "Volos". It was conquered by Stefan Dusan, was king of Serbia in 1348 and was managed for 25 years. Volos returned to Byzantine rule in 1373 but was conquered by Ottomans in 1393. The city marked a Southern border of Vilayet-i Rumeli-i Şarki in the Ottoman Empire, known then as "Golos".

ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ: It was named "Kalabaka" six or seven centuries ago. It is of Turkish origin and means "powerful fortress". It has been Anglicized variously as Kalampaka, Kalambaka, Kalabaki, and Kalabak.

ΤΡΙΚΑΛΑ: Tırhala        (Τίρχαλα)

ΠΗΝΕΙΟΣ (ή Σαλαβριάς) = Köstem Irmağı  (Κιοστέμ Ιρμάγι)

ΣΤΟΜΙΟ =  Çayağzı, Papazköprüsü               (Τσαγιάζι, Παπαζκιοπρουσού)

ΤΕΜΠΗ =  Bababoğazı                                   (Μπαμπαμπογάζι)

*******

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ:

ΑΘΩΣ = Aynaroz, Ayanoroz, Ayneroz (Αϊναρόζ)

ΑΜΜΟΥΛΙΑΝΗ = Tavuk (Ταβούκ)

ΑΛΙΑΚΜΩΝ = İnce Karasu (Ιντζέ καρά στα τούρκικα), Bistrice (Μπιστρίτσε στα Σλάβικα)

ΑΡΓΟΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΝ = Hurpişte, Horpişte (Χουρπίστε)

ΑΡΙΔΑΙΑ = Sıbiska, Karacova (Σούμπουσκου στα Σλάβικα και Καρατζόβα στα Τούρκικα)

ΑΡΝΑΙΑ = Lerigovo (Λερίγκοβο)

ΑΡΝΙΣΣΑ = Usturova, Üstürve (Ουστουρόβα, Ουστούρβε)

ΑΦΥΤΟΣ (Άθυτος) = Atitos

ΒΕΡΟΙΑ = Karaferye, Karaferya (Καραφέριε) / Βουλγάρικα = Бер (Ber)

ΓΑΛΑΤΙΣΤΑ (formerly Γαλάτ'στα) = Galaça (Γκαλάτσα) / Kurcoğlu (Κουρτζόγλου)

ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ: Yenice-i Vardar (Γιενιτζέ ι Βαρντάρ). Τα Γιαννιτσά πάλι φαίνονται ελληνικής αρχής τοπωνύμιο αλλά από πίσω βρίσκεται το τούρκικο Yenice «Νεάπολη» και προσαρμόστηκε στα ελληνικά με παρετυμολογία από τον Γιάννη. Αυτή είναι η άποψη του Συμεωνίδη, διότι ο Μπαμπινιώτης, επικαλούμενος τον Χατζιδάκι, εικάζει ότι ίσως το ελληνικό είναι παλιότερο (από κάποιον Γιάννη) και η τουρκική ονομασία είναι προσαρμογή της ελληνικής. Προσωπικά, βρίσκω τον Συμεωνίδη πειστικότερο.

ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ = Gömençe, Gömence, Gümence (Γκομεντσέ)

ΓΡΕΒΕΝΑ = Girebene. Από το σλαβικής ρίζας greben «ακρώρεια, ράχη βουνού». Υπάρχει και η σπάνια λέξη γρέμπανο, ο βράχος, ή τα γρέμπανα, οι απόκρημνοι βράχοι, όπως στο δημοτικό τραγούδι για το αρνί που «με το κουδούνι στο λαιμό τα γρέμπανα περπάτει».

ΔΡΑΜΑ = Dırama, Drama (Ντ'ράμα)

ΔΡΟΣΑΤΟ (ΔΟΪΡΑΝΗΣ) = Potoroş (Ποτορός)

ΕΔΕΣΣΑ = Vodina, Voden. Βοδενά (σαν τα κεράσια Βοδενών). Από το σλαβικό βόντα που σημαίνει νερό. Η πόλη των τρεχούμενων νερών. Βουλγάρικα = Воден (Voden)

ΕΛΑΤΙΑ = Kara Dere (Καρά Ντερέ)

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΠΟΛΗ = Pravişte (Πραβιστε)

ΕΥΟΣΜΟΣ = Harmanköy (Χαρμάνκιοϊ)

ΘΑΣΟΣ = Taşoz, Taşuz, Taşyüz, Taşözü, Taşöz (Τάσσοζ)

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : SELANIK (Σελάνικ) / Βουλγάρικα = Солун (Solun)

ΙΕΡΙΣΣΟΣ = Erse (Ερσέ)

ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑ Kesendire

ΚΑΣΤΟΡΙΑ = Kesriye (Κεσρίγε / Κοστούρ στα σλάβικα Костур [Kostur])

ΚΑΤΕΡΙΝΗ = Katerin, Katrin. The origin of the name is obscure. The modern town was probably founded during Ottoman rule, but already from the 13th century, travellers as well as maps record the existence of a settlement called Hatera (Ἅτηρα), which may have been the origin of the modern name. Thus Felix Beaujour recorded its name as "Katheri", while François Pouqueville gives the name of the settlement as "Kateri Hatera"

ΚΙΛΚΙΣ = Kılkış (Κιλκές) / Βουλγάρικα = Кукуш (Kukush) (Κουκούς)

ΚΟΖΑΝΗ = Kozana (greacă: Κοζάνη, aromână Cojani, bulgară Kožun = γίδα, δέρμα. Η Κοζάνη ετυμολογείται από το σλαβικό koza (γίδα, όπως τη λένε οι σλαβόφωνοι της Εορδαίας, σημειώνει ο Συμεωνίδης), που ίσως σημαίνει ότι αρχικά θα ήταν εκεί οικισμός γιδοβοσκών. Στα Βουλγάρικα = Кожани (Kozhani)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ = Gustulüp (Γκουστουλούπ)

ΛΑΓΚΑΔΑΣ = Langaza (Λανγκάζα)

ΛΙΜΝΗ ΚΟΡΩΝΕΙΑ = Ayvasil Gölü, Ayvasıl Gölü (Αϊβασίλ Γκιολού)

ΛΙΜΝΗ ΒΟΛΒΗ = Beşik Gölü (Μπεσίκ Γκιολού)

ΝΑΟΥΣΑ = Ağustos (Αούστος)

ΝΕΑ ΧΑΡΑΥΓΗ = Cuma, Cumapazarı, Cumabazarı (Τζούμα, Τζουμαπαζαρί)

ΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ = Eğribucak (Εριμπουράκ)

ΝΕΑ ΠΕΡΑΜΟΣ = Kale Çiflik (Καλέ Τσιφλίκ)

ΝΕΑ ΖΙΧΝΗ = Zihne (Ζίχνε)

ΝΕΑΠΟΛΗ = Nasliç, Naseliç, Nasliğ (Νασλίτσ)

ΝΕΟΙ ΕΠΙΒΑΤΕΣ = Bahçe Çiflik (Μπαχτσέ Τσιφλίκ)

ΝΥΜΦΑΙΟ = Neveska (Νεβέσκα)

ΟΛΥΜΠΟΣ = Alemboz Dağı (Αλεμπόζ Νταή)

ΟΡΕΙΝΟ = Ören Dere (Ορέν Ντερέ)

ΠΑΓΓΑΙΟ = Pınar Dağ (Πινάρ Νταή)

ΠΑΝΟΡΑΜΑ = Arsaklı (Αρσακλί)

ΠΕΛΛΑ = Alakilise, Postol (Αλακιλισέ, Ποστόλ)

ΠΛΑΤΑΜΩΝΑΣ = Palatimne, Olacak (Παλατίμνε)

ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ = Dragotin / Βουλγάρικα = Драготин (Ντραγκοτίν)

ΠΡΟΣΟΤΣΑΝΗ = Pürsıçan, Persican, Bersican (Πουρσιτσάν / Περσιτζάν))

ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑ = Kayılar, Kayalar (Καϊλαρ)

ΣΕΡΡΕΣ = Serez, Siroz (Σέρεζ) / Βουλγαρικά = Сяр (Syar) or Сер (Ser)

ΣΕΡΒΙΑ = Serfice, Serfiğe, Serfiçe (Σερφιτζέ). Η πόλη αυτή για ένα διάστημα αποτέλεσε πρωτεύουσα του ομώνυμου Βιλαετίου, κάτι σαν τις σημερινές περιφέρειες.

ΣΙΑΤΙΣΤΑ = Sateste (Σατέστε)

ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟ = Timurhisar, Demirhisar (Ντεμίρχισάρ)

ΣΙΝΔΟΣ = Tekeli (Τεκελί)

ΣΙΘΩΝΙΑ = Longoz, Sitonya, Lonkoz (Λονγκόζ, Σιτόνια)

ΣΚΥΔΡΑ = Vertekop (Βερτεκόπ)

ΦΛΩΡΙΝΑ = Filorina (Φιλώρινα στα τούρκικα και Λέριν στα Σλάβικα Лерин (Lerin)

ΦΟΥΣΤΑΝΗ = Fuştan (Φουστάν)

ΗΠΕΙΡΟΣ:

ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ = Gomniçe, Gümenice, Gomenice, Reşadiye (Between 1909-1913) (Γκομνιτσέ)

Ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το τοπωνύμιο ονομάστηκε έτσι ως υποκοριστικό της ηγουμένης. Παρετυμολογία μυρίζει αυτό, ιδίως αν σκεφτούμε το σέρβικο Gomjenica.

ΙΩΑΝΝΙΝΑ = Yanya (Γιάνια). Τα Γιάννενα/Ιωάννινα έχουν αποδοθεί σε κάποιον Ιωάννη που ήταν ο πρώτος οικιστής τους, σε κάποιον βυζαντινό αυτοκράτορα ή σε κάποια μονή του Ιωάννη του Προδρόμου. Ωστόσο, πολλοί μελετητές πρόκριναν τούρκικη αρχή (από τους αγιάνηδες, ayan, τους άρχοντες δηλαδή μιας περιοχής). Υπάρχει και άποψη για σλαβική αρχή.

ΦΙΛΙΑΤΕΣ = Filat (Φιλάτ)

ΚΟΝΙΤΣΑ = Koniçe, Kuniçe (Κονιτσέ)

ΜΑΡΓΑΡΙΤΙ = Margaliç, Margılıç, Margelliç, Margalıç (Μαργκαλίτσ)

ΜΕΤΣΟΒΟ = Maçova, Meçuva, Meçova, Miçova (Ματσόβα)

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ = Aydonat, Aydunat, Paramiti (Αϊντονάτ)

ΠΑΡΓΑ = Parga (Πάργκα)

ΠΡΕΒΕΖΑ = Preveze (Πρεβεζε). Η Πρέβεζα είναι από το αλβανικό prevezë, υποκοριστικό του prevë που σημαίνει «δρόμος, πέρασμα», αλλά η αλβανική λέξη είναι σλαβικής αρχής. Βρίσκεται άλλωστε σε πέρασμα η πόλη.

ΣΥΒΟΤΑ = Morto, Murto (Μούρτο)

ΒΙΤΣΑ = Vitza (Βίτζα)

ΑΡΤΑ =  Narda (Νάρντα). Για την Άρτα ο Συμεωνίδης φαίνεται να δέχεται την παλιά ετυμολογηση του Χατζιδάκι (από τον Άραχθο, μέσω του τ. Άραθθος > Άραθθα > *Άρθα > Άρτα), όμως ο Μπαμπινιώτης θεωρεί πιθανότερη την προέλευση από το σλαβικό τοπωνύμιο Balta (έλος, λίμνη), ενώ έχει αναφερθεί η άποψη ότι προέρχεται από τον σλαβικό δυικό αριθμό rta (δυο υψώματα, δυο λόφοι). Περί το έτος 1000 μ.Χ. εμφανίζεται το όνομα Άρτα, από το λατινικό artus, arta, artum = στενός, στενή, στενό. Κατ’ άλλη άποψη του Σεραφείμ Ξενόπουλου του Βυζαντίου [5] το όνομα προήλθε από το αρτίζομαι, και τη φράση «Άρτα αρτυμή του κόσμου» λόγω της παραγωγής σιτηρών που τάϊζε τον κόσμο.

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ:

ΑΜΦΙΛΟΧΙΑ = Kervansaray, Karvasaras (Κερβάνσαράι)

ΒΟΝΙΤΣΑ = Voniçe (Βονιτσέ)

ΑΓΡΙΝΙΟ (ΒΡΑΧΩΡΙ) İmrahor (Ιμραχόρ)

ΑΙΤΩΛΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑ = Karlı İli, Karlıili, Karlı Eli (Καρλί Ιλί)

ΑΜΦΙΣΣΑ = Saline, Salna (Σαλίνε, Σάλνα ~ Τα γωνστά σε όλους μας Σάλωνα από τα κλέφτικα τραγούδια...)

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ = İnebahtı, Eynebahtı, Aynabahtı (Ινεμπάχτι) ~ Λεπάντο στα Βενετσιάνικα [Lepanto Naupactus]

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ = Misolonki, Mesalongi (Μισολόνκι). Missolungi στα Βενετσιάνικα.

ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ = Kerbeneş (Κερμπενές). Το Καρπενήσι δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με νησί, και η γραφή με ήτα είναι παρετυμολογική. Κανονικά Καρπενίσι θα έπρεπε να γράφεται (φυσικά θα δεχτούμε τη γραφή που έχει καθιερωθεί) και προέρχεται από το αρωμουνικό carpin, carpen, που είναι το δέντρο οστρύα ή γαβρί, που αφθονεί όπως φαίνεται στην περιοχή, με απώτερη αρχή το λατινικό carpinus.

ΕΥΒΟΙΑ = Eğriboz (Εριμπόζ, παραφθορά της λέξης Εύριπος). Νεγκροπόντε (Negroponte) στα Βενετσιάνικα, που σημαίνει Μαύρο Γεφύρι, παραπέμπει στην Χαλκίδα και τον Πορθμό του Ευρίπου.

ΧΑΛΚΙΔΑ = Calcide or Negroponte στα Βενετσιάνικα, αφού το Νησί έμεινε για αρκετό καιρό υπό Ενετική κυριαρχία.

ΣΤΥΡΑ = Örenli (Ορενλί)

ΩΡΕΟΙ = Oderbos (Οντερμπός)
ΚΑΡΥΣΤΟΣ = Kızılhisar (Κιζίλχισάρ), Castello Rosso (Κόκκινο κάστρο, στα Βενετσιάνικα)

ΛΑΜΙΑ = İzdin, Zeytun, Zeytuni (Ιζντίν, Ζεϊτούν). Γύρω στα 19 μ.Χ. η Λαμία για πρώτη φορά χάνει τ' όνομά της και λέγεται Σεβαστή. Πότε ξαναπήρε το όνομα Λαμία δε γνωρίζουμε, όπως επίσης δε γνωρίζουμε πότε και από ποιους μετονομάστηκε Ζητούνι. Ίσως, να αυτή η αλλαγή να έγινε στους χρόνους του Ιουστινιανού. Την πρωτοαπαντάμε σαν Ζητούνι στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, στα 869. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά τους βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά στην προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ' το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πει ελιά. Άλλοι λένε πως προέρχεται απ' τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή "πέραν του ποταμού κειμένη χώρα" . In Turkish, it was sometimes called Izdin or İzzeddin.[2] The city was also known as Zeitoun.

ΥΠΑΤΗ = Patracık, Bardacık, Badracık (Πατρατζίκ, Μπαρντατζίκ)

ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ = Alamana Nehri (Αλαμάνα Νεχρί)

ΛΙΔΩΡΙΚΙ = Olendirek, Olunduruk (Ολέντιρέκ)

ΔΟΜΟΚΟΣ = Dömeke (Ντομεκέ)

ΘΗΒΑ İstefe, İstifa (Ιστεφέ)

ΑΤΑΛΑΝΤΗ = Talanta, Talanda (Ταλάντα)

ΕΛΑΤΕΙΑ (Τουρκοχώρι) = Esedabad, Esedli, Esedobası (Εσενταμπάντ, Εσεντλί)

ΛΙΒΑΔΕΙΑ =  Livadya, Levadya (Λεβαντια)

ΑΛΛΟΝΗΣΟΣ = Kırlangıç, Halodermiye (Κιρλανγκίτς, Χαλοδερμίγε). Στα Βενετσιάνικα: Liadromia, Chilidromi

ΣΚΙΑΘΟΣ = İskados, İşkados, İskitos, İşketos, İskedos (Ισκαντός). Στα Ιταλικά: Sciato

ΣΚΟΠΕΛΟΣ = İskapolos, İşkapolos, İskepelos (Ισκάπολος)

ΣΚΥΡΟΣ = İskiri, İskeri, Eskerüs, Eskiros (Ισκίρι). Ιταλικά: Sciro

ΓΙΟΥΡΑ = İblislik, İblisler, Şeytanlık (Ιμπλισλίκ)

ΚΥΡΑ ΠΑΝΑΓΙΑ = Keçi (Κετσί)

ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ = Güğercin (Γκιουερτσίν)

ΠΙΠΕΡΙ = Biber (Μπιμπέρ)

ΨΑΘΟΥΡΑ = Arsura (Αρσούρα)

ΣΚΑΝΤΖΟΥΡΑ = İskandil, Nergiscik (Ισκαντίλ)

ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ:

Άγιος Ευστράτιος = Bozbaba   (Μπόζμπαμπα)

Λήμνος = Limni, Ilımlı, İlimli (Λίμνι, Ιλιμλί)

Σαμοθράκη = Semadirek (Σεμάντιρεκ)

Ψαρά = İpsara, İbsara, İpsala (Ιπσαρα)

Σάμος = Sisam, Susam (Σισάμ)

Οινούσσες = Koyun Adaları, Papaz Adaları (Κογιούν Ανταλαρί)

Φούρνοι = Fornoz, Aksan, Fornozlar, Furnaz (Φουρνάζ)

Ικαρία = Ahikerya, Karyot, İkarya, İkaryot, Ahikerye, Ahikerda, Nikarya, Ahigeri (Αχικέρια)

Λέσβος = Midilli, Midillü (Μιντίλι)

Χίος = Sakız (Σακίζ)

ΝΗΣΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ:

Δωδεκάνησα = Onikiada, Cezair-i İsna Aşer, Menteşe Adaları, Güney Sporatlar, (Ονικίαντα)

Σύμη = Sömbeki, Sümbeki, Zömbeki, Sönbeki, Zümbeki (Σόμπεκι)

Τήλος = İlyaki, İlkil, Papazlık, İleki, İlleki, Piskopiye, Elbaki (Ιλιακι) / Βενετσιάνικα = Píscopi (Πίσκοπι)

Ψέριμος = Keçi, Kapari (Κετσί / Κάπαρι)

Ρω = Karaada (καράαντα)

Ρόδος = Rodos, Lodos (Ρόντος / Λόντος)

Νίσυρος = İncirli (Ιντζιρλί)

Πάτμος = Batnaz, Batnoz (Μπατνάζ)

Λειψοί = İlipsi, Eşekler, Himaran (Ιλιψι, Εσεκλέρ)

Λέρος = İleriye, İleryoz, Leryoz (Ιλερίγιε, Λέριοζ)

Λέβιθα = Koçbaba, Kocapapaz, Koçpapaz, Koca Papas (Κότσμπαμπα)

Κως = İstanköy (Ιστανκιόϊ)

Κάρπαθος = Kerpe, Çirbe (Κερπέ) / Βενετσιάνικα = Scarpanto (Σκαρπάντο)

Κάσος = Kaşot, Çoban, Çobanlu, Çobanlar, Hububat (Κασοτ, Τσομπάν)

Καστελόριζο (Μεγίστη) = Meis, Kızılhisar, Mis, Misi, Mesir (Μεΐς / Κιζίλχισαρ)

Κάλυμνος = Kilimli, Kelemez, Kalimnoz (Κιλιμλί / Κελεμέζ) / Βενετσιάνικα = Càlino

Γυαλί = Sakarcılar, Yalı, Sakarcalar (Σακαρτζιλάρ, Γιαλέ)

Χάλκη = Herke, Harki, Herkit, Herekyet, Hereke (Χέρκε)

Αστυπάλαια = İstanbulya, Ostropalya, Ustropalya (Ισταμπούλια) Βενετσιάνικα = Stampalia (Σταμπάλια)

Αρκοί = Nergiscik, Mandraki (Νεργκιστζίκ, Μαντράκι)

Αγαθονήσι = Eşek (Εσέκ)

Αμοργός = Yamurgi, Mırgır, Yumurgi (Γιαμούργκι)

Ανάφη = Anafiye, Mafiye (Ανάφιε)

Άνδρος = Andıra, Andire (Άντιρα)

Αντίμηλος = Küçük Değirmenlik  (Κιουτσούκ Ντεϊρμενλίκ)

Αντίπαρος = Andibara, Andobade, Andobare (Αντίμπαρα)

Δήλος = Delos (Ντέλος)

Δονούσα = Hacılar, İstanos (Χατζιλάρ / Ιστανος)

Φολέγανδρος = Bolukendire, Polikandiro (Μπολουκέντιρε) / Βενετσιάνικα = Policandro (Πολικάντρο)

Γυάρος = Papazlık, Şeytanlık, Şeytan (Παπαζλίκ, Σεϊτανλίκ)

Ίος = Aniye, Ünye, Enye, Niyoz, İne, Anya, Anye (Ανίγιε)

Ηρακλειά = Örenli, Rakliya, Odunluca (Ορενλί, Ρακλίγια, Οντουνλούτζα)

Κέα = Mürted, Murtad (Μουρτέντ)

Κέρος = Karo (Κάρο)

Κίμωλος = Gümüş (Γκιουμούς)

Κουφονήσια = Yassıca, Kufonisya (Γιασιτζά)

Κύθνος = Termiye, Terme, Termine (Τερμίγιε)

Μακρόνησος = Bibercik, Uzunca (Μπιμπερτζίκ, Ουζούντζα)

Μήλος = Değirmenlik, Dermenlik (Ντεϊρμενλίκ, Ντερμενλίκ)

Μύκονος = Mökene, Mükene (Μοκένε, Μουκένε)

Νάξος = Nakşa, Nakşe (Νάξα)

Πάρος = Bara, Para, Bare (Μπάρα)

Πολύαιγος = Polino (Πολίνο)

Ρήνεια = Sığırcıklar (Σιγιρτζικλάρ)

Σαντορίνι = Santoron, Senturin, Mesenturî, Santurin (Σαντορόν, Μεσεντούρι)

Σχοινούσα = Eskino (Εσκίνο)

Σεριφοπούλα = Serfo (σέρφο)

Σέριφος = Koyunluca, Serfoz, Sermina (Κογιουνλούτζα, Σέρφοζ) / Βενετσιάνικα = Serfanto (Σερφάντο)

Σίφνος =Yavuzca, İspinos, Şefenoz (Γιαβούζτζα, Σέφενοζ)

Σίκινος = İşkinos (Ισκίνος)

Σύρος = Sire, Sira, Siroz (Σύρε)

Θηρασιά = Serbarlı (Σερμπαρλί)

Τήνος = İstendil, İstandiye (Ιστεντίλ) Βενετσιάνικα = Tine (Τίνε)

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ:

Πελοπόννησος = Mora (Μόρα) 

Άγιος Πέτρος = Ayapetri (Αγιαπέτρι)

Αίγιο = Voştiçe Βοστίτσε

Κόρινθος = Gördes, Gördös, Kordos (Γκορντές)

Ανδρίτσαινα = Fanar, Fener (Φανάρ)

Γαστούνι = Gastuni

Καλαμάτα = Kalamata, Kalamatya (Καλαμάτια)

Καλάβρυτα = Kalavrita

Καλογριά = Gölbaşı, Kalugarya (Γκιόλμπασι)

Καλέντζι = Kalenci

Καρύταινα = Kartina, Karitena (Καρτίνα)

Κορώνη = Koron (Κορόν)

Χερσόνησος Μάνης = Manya Burnu (Μάνια Μπουρνού)

Μεγαλόπολη = Sinano (Σινάνο)

Μεθώνη = Modon, Mudon, Moton, Motun (Μοντόν)

Μονεμβασιά = Benefşe, Menekşe (Μπενεφσέ Μενεκσέ) / Βενετσιάνικα = Malvasia (Μαλβάζια)

Μυστράς = Mizistre, Mezistre (Μιζιστρέ)

Ναύπλιο = Anabolu, Yenişehr-i Mora (Ανάμπολου, Γενίσεχίρ ι Μόρα)

Πάτρα = Ballıbadra, Balyabadra, Badra, Μπαλιμπάντρα / Βενετσιάνικα = Patrasso (Πατράσο)

Πύλος = Anavarin (Αναβαρίν) / Βενετσιάνικα = Navarino

Πύργος = Burgaz-ı Cedid Μπουργκάζ ι Τζεντίντ

Τρίπολη = Tripoliçe, Trabliçe, Triboliçe, Tırbolu, Tirebolu (Τριπολιτσέ, Τραμπλιτσέ, Τιρέμπολου). Ετυμολογείται ως εξής:
α) από τα σλαβικά dobr (βελανιδιά, η μεταγραφή μου είναι στο περίπου) και polje «πεδιάδα»), β) από το σλαβ. *Dobropolica «καλή πεδιάδα», γ) από κάποιο σλαβικό ή αλβανικό *Drobolica/Drobolice, που ανάγεται στη λέξη για τα έντερα, επειδή έψηναν κοκορέτσια, δ) από έναν σλαβικό τύπο *Τοπολιτσά με ανάπτυξη του ρ.

ΑΤΤΙΚΗ:

Αθήνα = Atina, Atine (Η Αθήνα ονομαζόταν Σατίνες ή Σετίνες ή Στίνες. Η Ακρόπολη, Κάστρο.)

Πειραιάς = Pire, Aslan Liman (Πιρέ, Ασλάν Λιμάν). Στα Βενετσιάνικα λεγόταν Porto Leone από το μαρμάρινο λεοντάρι, που πήραν αργότερα οι Βενετοί.

Μαρίνα Ζέας = Paşalimanı (Πασάλιμανι)

Μικρολίμανο = Türklimanı (Τούρκλιμανι)

Άγιος Δημήτριος = İbrahimi (Ιμπραχίμι)  *Μπραχάμι

Χαϊδάρι = Haydari (Χαιντάρι)

Ελληνικό = Hasani (Χασάνι)

Κηφισιά = Kerpesi, Kefsa (Κερπεσι, Κέφσα)

Ωρωπός = Rubus (Ρουμπούς)

Πόρτο Ράφτη = Terzilimanı (Τερζίλιμανι)

Σαλαμίνα = Kelür, Kulu (Κελούρ)

Σπέτσες = Suluca, Sulucalar, İspeçe (Σουλούτζα, Ισπετσέ)

Ύδρα = Çamlıca, Çamlıcalar (Τσαμλίτζα)

Νήσος Πάτροκλος = Karaada (Καράαντα)

Πόρος = Domala, Boros (Ντομαλά, Μπόρος)

Αίγινα = Egine, Eyne, Eğine, İğne (Εγκινέ, Εϊνέ)

ΚΡΗΤΗ:

Κρήτη = Girit (Γκιρίτ)

Χανιά = Hanya (Χάνια)

Γαύδος = Gavda, Bugadoz (Γκάβντα, Μπουγκαντόζ)

Γραμβούσα = Kırambosa, Garabusa (Κιραμπόζα)

Ηράκλειο = Kandiye (Καντιγιέ) / Βενετσιάνικα = Candia (Κάντια)

Ιεράπετρα = Yerapetre, Yerepetre (Γιεραπετρέ)

Καστέλι = Kastel (Καστέλ)

Κίσσαμος = Kisamu (Κισαμού)

Ρέθυμνο = Resmo (Ρέζμο)

ΕΠΤΑΝΗΣΑ:

(στα περισσότερα από τα νησιά αυτά δεν πάτησε πόδι Τούρκος για πολύ καιρό, τελούσαν κυρίως υπό την κυριαρχία της Βενετίας. Τα τότε επίσημα ονόματά τους λοιπόν είναι ως επί το πλείστον Βενετσιάνικα)

Ζάκυνθος = Zante (Τσάντε)

Ελαφόνησος = Elafonissos (Ελαφονίσος) / Τούρκικα = Paşa, Geyik (Πασά, Γκεγίκ)

Ερεικούσσα = Merlera (Μερλέρα)

Ιθάκη = Itaca / Τούρκικα = İtake, İtaki, Küçük Kefalonya (Ιτάκε, Κιουτσούκ Κεφαλόνια)

Κεφαλλονιά = Cefalonia (Τσεφαλόνια) / Τούρκικα = Kefalonya (Κεφαλόνια)

Κύθηρα = Cerigo (Τσερίγκο) / Τούρκικα = Çuha (Τσούχα) 

Λευκάδα = Santa Maura, Leucade (Σάντα Μάουρα, Λέουκαντε) / Τούρκικα = Aya Mavra, Lefke, Ayamavra, Lefkode (Άϊα Μάβρα, Λέφκε)

Οθωνοί = Fanus (Φανούς)

Παξοί = Passo (Πάσο) / Τούρκικα = Bahşi, Paksu, Pakso, Pakşo, Bakşu (Μπαχσί, Πακσού)

Αντικύθηρα = Cerigotto (Τσεριγκόττο) / Τούρκικα = Sıkliye, Küçük Çuha (Σικλιγιέ, Κιουτσούκ Τσούχα)

Αντίπαξοι = Antipasso (Αντιπάσο) / Τούρκικα = Küçük Bahşi (Κιουτσούκ Μπαχσί)

Κέρκυρα = Corfu (Κορφού)

ΘΡΑΚΗ:

Αλεξανδρούπολη = Dedeağaç (Ντεντέαγατσ) / Βουλγάρικα = Дедеагач (Dedeagach) 

Γενισέα = Yenice Karasu [Γενιτζέ Καρασού (του Νέστου)]

Κομοτηνή = Gümülcine (Γκιουμουλτζίνε)

Ξάνθη = İskeçe, Eskice (Ισκετζέ) / Βουλγάρικα = Царево (Tsarevo / Τσάρεβο)

***********************

Ετυμολογικά σχόλια σε διάφορα σημεία του κειμένου από το blog του Κυρίου Σαραντάκου.

Όποιος γνωρίζει τις παλιές επίσημες ονομασίες περιοχών που δεν έχουν αναφερθεί, ας τις συμπληρώσει στα σχόλια προκειμένου να συμπληρωθεί αυτό το παζλ αυτογνωσίας βάσει ιστορικών τοπωνυμίων και τις αλλαγές τους στο διάβα των αιώνων.